Ооба, жаман болобу, жакшы болобу, тынч болобу же согуш чыгабы… баары бир адамзат жашоо жолун улай берет. Ошондон улам биздин эрадан берки жашообуз 2016 жыл болуп жатпайбы. Ал эми ушул санагыбыз 3000 жылга жетип береби, ал аябагандай чоң суроо… Аны ошондо жашагандар болсо, көрөр… Ал кезде жашоо болорун «болсо» деп арсар кылган мен деле жакшы тилек кылбайм да, ыя?! Дүйнө жүзү жакшы эмес жолдо бара жатканы ошенттирип жатпайбы… жылуулук күчөп олтуруп, түбөлүк деп аталчу мөңгүнүн, муздун баары эрип, кургак жер суу астында калат экен.
Ошентип, адамзат кылымдар жашап келет. Ошол мезгилде жакшы деп табылган жашоого, эркиндикке жетиш үчүн аракеттенип, ал аракетиң революциялар, төңкөрүштөр, идеялык жана кадимки кан төгүлгөн «кара» согуштар менен ишке ашып келет. Бирок, жалпы адамзатка жагып берген бир жагдайды түзө албай жатат… аракет-кармаш уланат, согуш уланат… Биринен экинчиси өткөн канды суудай агызчу куралдардын жасалып жатканын айт!
Ой, о-ой, жакшылыкка жетебиз деп байыркы Римде кулдар көтөрүлдү, кан суудай акты; Степан Разин деген тың орус чыгып анда бир кан төгүлдү, анан Болотников деген, Пугачев дегендер чыгып баягы эле кан төгүү менен бүттү; италиялык Гарибалди чыкты жакшылык издеп, сырткы душманга да каршы күрөшүп, кан төгүлдү; Париж коммунасын айт, аз күн эле жашады ал түзүлүш, анан жеңилип беришти коммуначылар — миңдегендери өлтүрүлдү, дарга асылды; Колумб менен Магеллан жаңы материктерди, жерлерди тапкандан кийин, «эски дүйнөлүк» деп эсептелген англичандар, испандар, португалдар, шотландиялыктар, ирландыктар, датчандар, шведдер, француздар, голландыктар, түрктөр, гректер, орустар ж.б. цивилизацияга деген жолдо алдыда бараткан улуттар далай жерлерди басып колонияга айландырышты, узакка созулган бул процессте кан суудай акпай коймокпу, «жакшы» акты; «Жаңы дүйнө» аталган Түндүк Америка түндүк, түштүк болуп катуу согушту, акыры Түндүгү жеңип берди, мында бир акты адам каны; кайран испандарың болсо борбордук Америка менен Түштүк Америка элдеринин канын Амазонкадай агызды го; ал ортодо ошол кездеги күчтүү мамлекеттер болуп эсептелген Англия менен Франция ондогон жылдар согушту, кан акканды көрүп ал; шведдер менен орустар чабышты, тоңгон көлдүн асты-үстү болуп канга толду; түрктөр менен орустар далай жылы согушту, кан ошондо акты; Чынгызхандын, аксак Темирдин жүрүштөрүндөгү аккан канды өлчөп болобу; Биринчи дүйнөлүк согуштагы, Октябрь социалисттик революциядагы, граждандык согуштагы, Экинчи дүйнөлүк согуштагы аккан канды айт! Нагасаки менен Хиросимага атом бомбасы ташталып, жүз миңдеген адам каны «саз» болду го! Биз хронологиясын сактабай айткан адамзат турмушун камтыган чоң, кичине согуштардын санап бүтпөс саны бар. Баса, «улуттук-боштондук көтөрүлүш» деген мааниге чейин өсүп жеткен кыргыздардын «Үркүнүндө» канча адам кырылбады! Байыркы кыргыздардын кытайлар, калмактар менен болгон согуштарындагы кан төгүүлөрүн эсте. Мына ошол согуштардын бир катары эркиндикти көздөсө, көбү кадимки эле байлык менен бийликтин себебинен чыккан. Анан кызыгы ушул болуп турат: согушуп атып көздөгөн бийлиги менен байлыгына, эңсеген эркиндигине жетсе да адам баласында тынчып, топук кылып олтуруп калуу жок экен! Жогорудагыдай согуштар менен мелжеген тилегине жетет да, анан андан ары улайт, согушун! Бул эмне деген жоругу, башка айбандардан акыл-эси менен айырмалана жаралган Адамзаттын?!
Жогорудагынын баарын айтканыбыз: далай азап менен келген эркин делген коомдун кылганы ушул болду — азыр бизде ашып-ташып турган коррупционерлерден эч качан кутулбаспыз деген баналдык чындыкты кайталаганым. Аталган маселени наркы-терки аласалдырып тынымсыз айта берсек, жакшылык жагына жетеленип каларбыз да деген тилек айттырып жатпайбы кайра-кайра…
Эркиндик, жакшылык самаган адамдарыбыз жакшы үйгө жетсем деди -жетти, жакшы машина алсам деди — жетти, кызматым болсо деди — жетти, баланча миллион акчам болсо деди — жетти, пансионатым болсо, саунам болсо, рестораным болсо, малым болсо, кабат үйлөрүм болсо… дегендеринин баарына жетти жана жетти! Ошондо тынчыдыбы? Кайдан, наалатыныкы, дагы эле бир чекти коюп алып, жутунуп шукшуңдап жатканы. Кара баштарын жесин! Ооба, коррупцияны азайтса болор, бирок, биротоло жок кылуу адамзаттын жашоосу токтогон менен бир болот окшобойбу, маселен муздар эрип бүткөндө… же болбосо, Америка, Россия, Кытай, Англия, Франциядагы анан дагы Пакистандагы, Иран менен Түндүк Кореядагы атомдук куралдар ишке кирип берсе… жок, жок, анын бетин нары кылсын, бирок ал адам үшүн алуу үчүн айтылган фантазиянын жемиши эместир… Тигине, Ким Чен Ын дегениң «атомдук куралдарыбыз даяр» деп БУУнун чечимдерин жуккан бокчо көрбөй жатат го! Ооба, адамзат менен кошо жоголор коррупция дегениң. Корупцияны биротоло жогото албасак да аздап ооздуктап туруш керек эмеспи.
«Жаман адам болбойт, жаман кылык болот» дегенди айтпаган адам жок, динден баштап илимге чейин айтылат. Анан ошол жакшы адам жаман адатты кайдан таап алат? Олтуруп алып орундуу ойлоп көрсөң, адам баласындагы терс адаттардын бардыгы эле ачкөздүк менен ичи тардыктан келип чыгат экен. Ачкөздүк дегениң адам баласына кеңири, чеги жок берилиптир го! Айбандарды алалы да. Алар да ачкөздөнөт, бирок, биз сыяктуу өлүм гана токтотчу ачкөздүк эмес, жөн гана карандай кара курсактын айынан ошентип жулунат, рефлекстин таасиринен. Алар азыр, мына азыр эле курсагын тойгузуш керек. Болсо жейт да, болбосо тим болот. Алар ачкөздүктүн айынан бирөөнүн байлыгына кол салбайт, бири-бири өлтүрбөйт, бири экинчисине кедергисин тийгизбейт ж.б. Оо, анан булардын жанында адамдар бирине бири кылган кылыктарды эстеп жиберчи, кирип кетейин десең жер катуу, учуп жоголоюн десең канат жок, дагы башкасын жасайын десең жан таттуу! Ошентип, жашап жүрөбүз го айбандан алтымыш эсе кем болуп. Андай болгондон кийин адам баласына сабак болот деген мыкты китептердин, ырлардын, драмалардын, кинолордун, спектеклдердин, скульптуралардын, сүрөтттөрдүн, опералардын ж.б. көңүл байлыгын толтуруп ажайыптыкка бөлөп салчу нерселердин кимге кереги бар?! Аларды эстеп, мыкты кеп айтып, тигил же бул чыгармага суктанып тамшанган болгонубуз менен турмушубуз айбандардыкынан жаман болуп жатпайбы! Дайны жок жогорудагы чыгармаларга суктанганды коюп, өзүбүздүн баскан жолго саресеп салып, «кой, тобо келтирейин, топук кылайын» деген ким бар азыр?! Көркөм чыгармалардагы Тейитбек, Жакып, сүткор Жафар, Гобсек, Плюшкин, Карасакал Сарыбай, чык татырбас Чынарбай деген сыяктуу каармандарды шылдың кыла окуйбуз, алар өзүбүздүн накта образыбыз эмеспи? Байлыктын артынан кууп туңгуюкту көздөй көзгө илээшпей зымырап барабыз го! Кудай кантип сактады?! Башканы кой, эмне үчүн жалпыныкы деген байлыктан «меники жана меники» деп алып-жулуп жатабыз? Антүүгө укукту ким берген?! Азыр кыргызда кычыраган байлар көп. Ал жакшы. Бирок, өз эмгеги менен, башын жерден албаган, бел түзөбөгөн, тер кургабаган эмгеги менен ким байыган? Раматылык досум Табылды Эгембердиевдей болуп таза байыганы барбы? Андайды табуунун кыйынчылыгы биздин кыргызда аябай күч. Акаевдер, Бакиевдер, Баекова, Кулов, Чынгышев, Танаев, Сыдыков, Жумалиев, Субанбеков, Түлеев, Чудинов, Шин, Эсенаманов, Келдибеков, Сулайманов, Жапаров, Шадиев, Султанов, Турсунбеков, Гаипкулов, Пирматов, Арапбаев, Төрөбаев, Жолдошбаев, Атаханов, Саматов сыяктуу жүздөгөн кишилердин байлыктарында «мандем» бар го. «Көз топуракка гана тоөт» деп коөт эмеспи. Ошол өлбөсөң жанталашканың жанталашкан деген маани бүтүндөй дүйнөнү чырмап жатса, кыргыз баласын эки эселеп чырмап жатабы дейм. Минтип жүрөк канай айтылган чындык биздеги акдил адамдарды чыркыратып бүттү го! Ооба, ошентип бүттү! Ак жашаган адамга бу жарык дүйнөнүн жыргалы күн чыккан менен бүтүп, андан кийинки убакытты а жетпейт, бу жетпейт деген түйшүк менен улап, өздөрүнүн, балдарынын кара курсагын эптеп кампайтуу, суукта жылуу чокой табуу тозогуна өтүп кетип жатат го. Тегиз ошондой болсок, азабы жок, ич күйдүсү жок, жашоо ушундай эле болот турбайбы деп бир кылка… жашай бербейт белек, топук кылып, тобосунан айтып. Ошондо сезим, дил байлыгына баш уруп, жан дүйнө суктанып турчу ар кыл кооздук издеп, ыйыктык издеп, мөлтүр булактын добушун тыңшап, аңкыган гүл жыттап… жан жыргатып турбайт белек, о-ов!
Бирок, балээнин баары капталыңдагы эки кабат үйдө жашап жаткан коррупционер кошунаңда болуп жатпайбы! Айталы, үй ээси кайсы бир министрликтеби же Ак үйдүн бир бурчундабы, болбосо, милийсадабы, а балким, прокуратурада же сотто, салык менен бажы кызматында… иштейт. Алган айлыгы деле өлчөлүү экен. Бирок, өмүрүндө иштеп көрбөгөн аялы жип машинасын минет, баласы менен кызыныкы да өзүнчө машина, Көлдө пансионаттары бар дейт, квартираларын батирге берет экен, айылдагы туугандарында бир үйүр жылкы, эки жүз ашуун кой-эчкиси багылат дейт, саунасы, кафеси да тынымсыз иштеп киреше берип турат экен, ар бир эркек коррупционердин жанын берип таштачу ойноштору бар, аларды квартира менен, машина менен, акча менен камсыз кылып турат экен, бай аялдардын да жаш ойноштору бар дейт го… бу кошунаңдын да бир эмес, эки ойношу бар дешет. Билгендер айтат, анын чет элдик банктарда акчасы арбын деп. А сенин алган айлыгың, бала-чакаңды бакканга өп-чөп жетип-жетпейт. Дагы тентитип жибербей сарамжалдап каражат короткон аялыңа рахмат! Ал байкушуң тиги көпкөн аялдын баскан-турганын, кийген кийимин, тойлордон, шаан-шөкөттөн куру эмес күндөрүн көрүп, бир маал «жүрөк канатып» алат. Бирок, акылы бар неме «бүлөм аман болсунчу» деп, ошонусу менен тиги коррупционердин аялына, бүлөсүнө кол шилтеп коөт, анткени ал адам болуп жаралган жан! Жана эле «канаткан жүрөгүн» «тобосу» менен, бүлөсүнүн амандыгы менен дарылайт…
(Уландысы кийинки санда)
Баратбай АРАКЕЕВ