8-майда Токиодо ай сайын чыгуучу «The Diplomat» журналы өз сайтында Кыргызстандагы бийликтин акыркы аракеттерине байланыштуу кырдаал жөнүндө макала жарыялады. Ал жакта айтылгандай, өлкөдөгү бийликти сындагандарга кысым күчөп жатат. Аталган басылманын журналисти Коллин Вуд, Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров кылмыш кодексине макул эместерге кысым көрсөтүү куралына окшош кылып өзгөртүүлөрдү киргизип алганына токтолгон.
Кысым көрсөтүүнүн жаңы жолдору
5-майда Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров өткөн айда референдумда жактырылган конституциялык өзгөртүүлөргө кол койду. 5-май — Кыргызстанда Конституция күнү, бирок бул дата мындан бир жума мурун өлкөнүн Тажикстан менен чектешкен аймагында башталган окуялар менен маанилүү. Натыйжада, он миңдеген адамдар жер которууга аргасыз болушту, жүздөгөн үйлөр кыйрады жана кеминде 36 адам каза болду. Жаңжал жаңы шайланган Жапаров үчүн биринчи чоң сыноо болду жана президенттин «бал айы» аякташы мүмкүн.
Коом медициналык жардам жана тамак-аш менен камсыз кылуу үчүн өткөн жылы ушул өлкөдө болгон COVID-19 эң катуу толкуну учурунда мобилизацияланган жана жаштардын тобу былтыр октябрь айында болгон тополоң учурунда талап-тоноодон сакташкан. Эми ошондой эле ыктыярчылар чек арада жабыр тарткандарга жардам беришти. Кыргыз коомчулугу өз камын ойлоп жаткан учурда, өлкө бийлиги Баш мыйзамга сын айткандар менен күрөшүүнүн куралы катары, андан ары колдонуу максатында, ага өзгөртүү киргизүү менен алек.
Эксперттер Баш мыйзамга киргизилген өзгөртүүлөр президенттик бийликке каршы тизгиндөө жана тең салмактуулук тутумун кыскартты деп сынга алышты, бирок Конституция алардын өзгөрткүсү келген Кыргызстандагы бирден-бир укуктук база эмес. Учурда Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексин кайра иштеп чыгуу иштери жүрүп жатат жана дайындалган жумушчу топ долбоорду жакынкы эки жуманын ичинде жарыялашы керек.
Тынчсыздандырган дагы бир жагдай: «Саясий кастык» түшүнүгүн киргизүү. Бул буга чейин оппозицияны басуу жана бийликти сындаган адамдардын оозун басуу үчүн колдонулган башка улут аралык кастыкты козутуу жөнүндөгү бүдөмүк беренеге кошумча толуктоо.
Жапаровдун администрациясы бул өзгөртүүлөрдү чечкиндүү чечмелейт. Апрель айында өкмөттү социалдык тармактарда сынга алган бир нече активисттер бийликти күч менен басып алууга чакырык жасаганы үчүн камакка алынган. Илимпоз Фейсбукта улуттар аралык кастыкты козуткан деп жарыялагандыгы үчүн камакка алынган. Бул макаланы андан ары кеңейтүү жана ал жерде «саясий кастык» түшүнүгүн киргизүү бийликке сөз эркиндигин чектөөгө дагы көп мүмкүнчүлүктөрдү берет.
6-майда Жапаров жаңжал учурунда жапа чеккен аймактардын бири Максат айылына барды. Жолугушууга журналисттерге катышууга тыюу салынган, ошондой эле ар кандай съемка тартууга тыюу салынган. Президенттин пресс-катчысы муну алардын сапарын PR максатына айланткысы келбегендиги менен түшүндүрдү. Бирок бул дагы Жапаров сынды өз багытында алгысы келбегенинен кабар берет. Ал эми ушул Максат айылына болгон иш сапарында Садырбек Саматов президенттен Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы келишимдин шарттарын тактап берүүсүн өтүнгөнү үчүн «провокатор» деп аталып калды. Ал эми мындан бир нече күн мурун эле Eurasianet агенттигинин кабарчысы Айзирек Иманалиева жана Sputnik агенттигинин журналисти УКМКнын башчысы Камчыбек Ташиев менен жолугушуу учурунда аларды кимдир бирөөлөр түртүп, күч колдонгонун билдиришкен.
Журналисттерге, суроо берген жарандарга жана өкмөттү сындаган активисттерге карата мындай кастык кооптонууну жаратат. Жапаров жана башка жогорку кызмат адамдарынын Конституцияга жана Кылмыш-жаза кодексине өзгөртүү киргизүү менен мындай кастыкты институтташтырганы дагы таң калыштуу.
Бийликтин бул аракеттери жергиликтүү активисттерди, көз карандысыз саясатчыларды жана эл аралык коомчулуктун өкүлдөрүн биригүүгө мажбур кылат.
ua.kg
