Учурда стресс, депрессия жана башка ушуга окшогон түшүнүктөр пайда болгон учур. Психикалык ооруга чалдыккан адамдардын саны күн санап өскөнү менен абдан оор абалда гана дарыгерге кайрылбаса, башка учурда ар бир адам соо адамдай эле жүрө берет.
Албетте, эч ким мен психикалык ооруга чалдыктым деп моюндабайт. Ошонун кесепетинен коомдо негативдүү нерселер, өзүнө-өзү кол салгандар, кылмыштар, агрессия көп болууда. Эгер өз убагында дарыгерлерге кайрылган болсо жогоруда айтылган себептер кичине болсо да кыскармак беле ким билет?
Психикалык оорулар мээнин бузулуусунан келип чыгат
Айрым нерв ооруларында (шишик, сезгенүү, травма) мээ жабыркаганы менен психиканын бузулуусу байкалбайт. Психикалык ооруларда оорулуу чөйрөнү туура эмес кабылдайт. Эгерде адам көнүмүш абалды түшүнбөй чаташтырса, айланасындагы адамдарды душман көрүп шектенсе, башка адам сезбеген нерселер көзүнө көрүнүп, кулагына угулса, себепсиз катуу коркуп же ашкере шайырданса, анын чындыкты бурмалап жаткандыгынан шек саноого болбойт, ошого ылайык жүрүш-турушу да өзгөрөт, душман көргөн адамдарынан качат же ага кол салат, өзүн-өзү өлтүрүүгө аракеттенет.
Уулануу, жугуштуу оорулар психикалык ооруларды пайда кылат
Уулануу, баштын травмасы, ички органдардын оорулары, жугуштуу оорулар көпчүлүк учурда психикалык ооруларды пайда кылат. Аракечтик жана баңгилик психикалык оорулардын бирден бир себеби болуп саналат, ал эми психозду пайда кылган жугуштуу ооруларга энцефалиттер (мээнин сезгениши), мээ котон жарасы, бруцеллёз, таксоплазмоз, баш келте, грипптин айрым түрлөрү кирет. Психикалык оорулардын пайда болушунда ага себеп болгон факторлорго адамдын жеке өзгөчөлүктөрүнүн кошулуп кетиши белгилүү мааниге ээ. Мисалы, котон жарадан жапа чеккен адамдардын бардыгында эле котон жара психозу өнүкпөйт жана мээ кан тамырлары атеросклерозго чалдыккандардын айрымдарында гана кем акылдык же галлюцинациялык жөөлүмө психоз пайда болот.
Пайда болуу себептери
Психикалык оорулардын пайда болуу себептери ар түрдүү. Алардын ичинен тукум куугуч факторлор маанилүү роль ойнойт. Мисалы, олигофрениянын, психопатиянын, маниядепрессиялык психоздун, талманын, шизофрениянын пайда болушунда бул факторлордун мааниси чоң. Бирок кээ бир учурларда психикалык оорулардын пайда болушу жана өнүгүшү тышкы жагымсыз факторлор (жугуштуу оорулар, травма, уулануу, психикага доо келтирген кырдаалдар) менен тукум куучулуктун айкалышынан да болот. Кош бойлуу аялдын ооруга чалдыгуусунан жана травмадан курсактагы баланын жабыркашы баланын психикасынын бузулуусунун себеби болушу мүмкүн.
Аялдар көбүрөөк жапа чегет
Психикалык оорулардын өнүгүшүндө адамдын жынысы, жашы белгилүү мааниге ээ. Мисалы, аялдар эркектерге караганда психикалык дарттан көбүрөөк жапа чегет. Эркектерде травмалык жана алкоголдук психоздор, ал эми аялдарда — мания-депрессиялык психоз жана карылык психоздор, депрессиялар көп учурайт. Бул кыязы, жыныстын биологиялык касиеттерине гана эмес, ошондой эле социалдык факторлорго да байланыштуу болот. Эркектер ичкиликти көбүрөөк иче тургандыгы, ошол себептүү алардын арасында алкоголдук психоздор көп байкалары табигый нерсе. Травмадан болгон психоздор эркектерде социалдык шарттардан улам келип чыгары талашсыз. Айрым оорулар, мисалы, шизофрения 20 жаштан 31 жашка чейинки куракта көп учурап, улгайган сайын кескин азаят. Оорунун чыгышына себеп болгон фактор канчалык көп болсо психикалык оорулардын формасы менен түрү да ошончо көп кезигет.
Өз убагында психологго кайрылган жакшы
Кээси бала кезинде эле байкалат, ал акырындан билинбей өтөт, мындан пайда болгон оору (олигофрения) айыкпайт жана өзгөрүүсүз калат. Бир катар психикалык оорулар капысынан же кез-кезде кармайт, андай оорулар таза айыгып кетет. Ошентип психикалык оорулардын акыры жаман бүтөт деген пикирге келүүгө негиз жок. Бул оорулар диагнозу жана прогнозу боюнча бирдей эмес; кээси жеңил өтөт, инвалиддикке жеткирбейт, айрымдары анча жеңил болбогону менен дарылоо өз учурунда башталса толук же жарым-жартылай сакайып кетүүгө мүмкүн. Психикалык оорулардан уялып, жаман көрүнүш катары кысынууга жол бербөө керек. Дал ушундай жаңылыш түшүнүктүн кесепетинен психикалык оорулуулар кырсыкка учурайт, ошондой эле оору өтүшүп, дарылоого кыйынчылыкты туудурат. Учурда өлкөдө психолог доктурлардын саны арбын болбосо да жетиштүү. Эгерде сиз жогорудагыдай белгилерди байкаган болсоңуз, уялбай, кысынбай эле психологдордон жардам сураңыз. Эң негизгиси ден соолукка кам көрүп, мээни чарчатпай, өз убагында эс алып, гаджеттерди азыраак колдонуп, мээни чыңалтпай, таза абада эс алуу психикалык ооруга пайдалуу экенин дарыгерлер байма- бай айтып келишет.
Самара Саламатова